Co działo się sto lat temu w Wodzisławiu?

Pod koniec I wojny światowej do miasta coraz częściej docierały informacje o śmierci żołnierzy, powodując niezadowolenie mieszkańców Wodzisławia z powodu utraty najbliższych, ale również z powodu przedłużającej się wojny. Niezadowolenie to potęgowały również coraz większe kłopoty aprowizacyjne.

Wraz z pogorszeniem się ogólnej sytuacji strategicznej i miltarnej Niemiec pojawiła się drożyzna i braki w zaopatrzeniu. W wyniku tego ówczesny landrat rybnicki Hans Lukasek (urzędnik administrujący powiatem) donosił o: niepokojach we wsiach Połomia, Mszana, Marklowice, Turze (Turza) i Wilchwy, gdzie chłopi odmawiali płacenia podatków i sabotowali dostawy artykułów żywnościowych."

Sytuacja jaka wytworzyła się po klęsce państw centralnych stwarzała niepowtarzalną okazję do walki o niepodległość Polski. Wraz z zakończeniem I wojny światowej ożyły nastroje patriotyczne nie tylko propolskiej części ludności Górnego Śląska.

Oprócz opcji typowo polskiej lub typowo niemieckiej, wodzisławianie jak się okazało, mieli do wyboru jeszcze jedną drogę. Była to głoszona przez Związek Górnoślązaków koncepcja niepodległego Górnego Śląska. Jendym z najbardziej gorliwych propagatorów tej idei był wodzisławski adwokat i notariusz Ewald Latacz. Koncepcja ta częściowo była popierana przez miejscową ludność.

Wobec chwilowego rozkładu państwa niemieckiego separatyści górnośląscy działali dość swobodnie. 19 grudnia 1918 r. Ewald Latacz zorganizował w Rybniku konferencję pt. "Górny Śląsk dla Górnoślązaków". Już 31 grudnia 1918 r. zgodnie z rozporządzeniem prezydenta Rejencji Opolskiej, postulat utworzenia niepodległej Republiki Górnośląskiej został uznany przez Niemców za zdradę stanu.

Władze ogłosiły ustawę o stanie wyjątkowym, której paragraf 96 zabraniał publicznego poruszania sprawy niepodległości Górnego Śląska. Następnie zawieszono działalność Związku Górnoślązaków i dokonano aresztowań wśród jego członków. Do więzienia trafił również Ewald Latacz. Koncepcja ta pomimo pewnego poparcia społecznego przede wszystkim wobec negatywnego stosunku Polski i Niemiec ostatecznie upadła.

Północno-zachodnia część rynku w Wodzisławiu (zdjęcie zrobione po I wojnie światowej)

W tym czasie, tj. od listopada 1918 r. do grudnia 1919 r. w Wodzisławiu działały Rada Ludowa i Rada Robotnicza. Jedna z Janem Kowolem i Augustynem Wyleżychem skupiała środowisko polskie, druga pod kierownictwem Ewalda Latacza, środowisko dążące do suwerenności Śląska lub autonomii Górnego Śląska w ramach państwa niemieckiego.

W dniach 3-5.12.1918 r. powołano z powiatu wodzisławskiego i ówczesnego powiatu raciborskiego przedstawicieli do Polskiego Sejmu Dzielnicowego obradującego w Poznaniu, a byli to: Augustyn Wyleżych i Jan Kowol z Wodzisławia, Edmund Banik z Rydułtów, Leopold Zarzecki z Biertułtów, Franciszek Kozielski i Alojzy Swoboda z Radlina, Paweł Musioł z Marklowic, Paweł Pośpiech z Kokoszyc, Karol Sporysz z Pszowa, Mikołaj Witczak z Jastrzębia, Paweł Kolebacz z Gorzyc, Józef Grzybek z Lubomi, Mateusz Kłośka z Syryni.

Ponadto jednym z delegatów był również burmistrz Wodzisławia w okresie międzywojennym Emmanuel Bluszcz z Bottrop. Sąd Dzielnicowy powołał też organ wykonawczy - Naczelną Radę Ludową, w skład której weszli: ks. Paweł Pośpiech z Kokoszyc i Karol Sporysz z Pszowa.

W jednym z raportów landrata Hansa Lukaschka (urzędnika administrującego powiatem) możemy znaleźć informacje o rzekomym planowaniu utworzenia w Radlinie Polskiej Republiki Radlińskiej: "Zainteresuje zapewne Radę Ludową rozwój stosunków we wsi Radlin, wsi przemysłowej z ok. 7000 mieszkańdów do której należy także kopalnia Emma. Tamtejsza Rada Robotnicza usamodzielniła się i w najbliższej przyszłości proklamować będzie z pewnością "Polską Republikę Radlińską" (...) Sprawa jest tym bardziej interesująca, że radlińska Rada Robotnicza jest czysto polska i usiłuje jawnie uratować od aresztowania przestępców znajdujących się w Radlinie, których dotąd nie udało się aresztować."

Niestety nie ma potwierdzenia działalności Polskiej Republiki Radlińskiej w pozostałych źródłach, jednak już same obawy co do jej powstania i fakt, ze Radlin stał się swoistym centrum wrzenia rewolucyjnego w tej części Górnego Śląska, świadczą o wyjątkowej roli społeczności Radlina w walce o włączenie tych terenów do Rzeczpospolitej Polskiej.

Dworzec kolejowy w Wodzisławiu po I wojnie światowej

W listopadzie 1918 r. Śląsk (w tym Wodzisław) nie zostały włączone do Polski. Trzeba jednak zaznaczyć, że 178 lat rządów pruskich - zupełnie innych od polskich – spowodowało, że proces ten musiał być bardziej rozłożony w czasie. Być może gdyby polscy działacze i powstańcy zdecydowali się na działania na całego zmiany nadeszłyby szybciej, jednak mogło to spowodować bardzo krwawą wojnę o nieobliczalnych skutkach.

- Obchodzimy teraz święto niepodległości ale Wodzisław Śląski tę niepodległość będzie miał za 4 lata, dokładnie 4.07.1922 r. (wkroczenie do miasta Wojska Polskiego). Śląsk jest specyficznym obszarem i o niepodległość walczono tutaj bardziej intensywnie. Na terenie miasta wydarzyło się dużo tragicznych rzeczy. Nie tylko późniejsze powstania śląskie ale też tragedie mieszkańców, którzy musieli opuścić to miasto. Historia tych ludzi, którzy musieli wyjechać przedstawia się bardzo tragiczne. Przecież wiele rodzin, które mieszkały w Wodzisławiu, musiało wyjechać. Nie musieli być to koniecznie Niemcy ale też ludzie, którzy opowiedzieli się za Niemcami - opowiada Sławomir Kulpa, dyrektor Muzeum w Wodzisławiu Śląskim.

Zatem 11 listopada 1918 roku w Wodzisławiu nie działo się tak wiele jak w innych częściach kraju. Prawdziwa walka o przyłączenie do Polski rozpoczęła się podczas powstań śląskich - trzech konfliktów zbrojnych na Górnym Śląsku, które miały miejsce w latach 1919–1921. Ale to już zupełnie inna historia...

W realizacji tego materiału korzystałem ze źródła: "Czas zmian. Wodzisław i ziemia wodzisławska pomiędzy Cesarstwem Niemieckim a II Rzeczpospolitą" Piotra Hojki.